Dưới cái nắng gay gắt của buổi trưa, một chiếc máy bay chiến đấu F-16 màu cam và trắng thử nghiệm đã cất cánh với tiếng gầm quen thuộc là biểu tượng của sức mạnh không quân Hoa Kỳ. Nhưng cuộc không chiến diễn ra sau đó lại không giống như bất kỳ trận chiến nào khác: Chiếc F-16 này được điều khiển bởi trí tuệ nhân tạo (AI), không phải bởi một phi công con người. Và ngồi trên ghế trước là Bộ trưởng Không quân Mỹ, Frank Kendall.
AI đánh dấu một trong những bước tiến lớn nhất trong lĩnh vực hàng không quân sự kể từ khi công nghệ tàng hình được giới thiệu vào đầu những năm 1990, và Không quân đã tích cực áp dụng nó. Mặc dù công nghệ này chưa được phát triển hoàn thiện, lực lượng này đang lên kế hoạch cho một đội hình hơn 1,000 máy bay không người lái được kích hoạt bởi AI, chiếc đầu tiên dự kiến hoạt động vào năm 2028.
Cuộc không chiến đã diễn ra tại Căn cứ Không quân Edwards, một cơ sở rộng lớn ở sa mạc nơi Chuck Yeager đã phá vỡ tốc độ âm thanh và quân đội đã ươm mầm những tiến bộ hàng không vũ trụ bí mật nhất của mình. Trong các máy mô phỏng và tòa nhà được bảo vệ nhiều lớp chống do thám, một thế hệ phi công thử nghiệm mới đang đào tạo các đại lý AI để bay trong chiến tranh. Kendall đã đến đây để xem AI bay trực tiếp và đưa ra một tuyên bố công khai về vai trò tương lai của nó trong chiến đấu không khí.
"Đó là rủi ro an ninh nếu không có nó. Tại thời điểm này, chúng ta phải có nó," Kendall nói trong một cuộc phỏng vấn với Associated Press sau khi hạ cánh.
Chiếc F-16 do AI điều khiển, được gọi là Vista, đã đưa Kendall thực hiện các động tác nhanh như chớp với tốc độ hơn 885 km/h khiến cơ thể ông chịu áp lực gấp năm lần trọng lực. Nó đã bay gần như mũi chạm mũi với một chiếc F-16 khác do con người lái khi cả hai máy bay lao về phía nhau trong khoảng cách 300m, xoay và lượn để cố gắng đẩy đối thủ vào tình thế dễ bị tiêu diệt.
Vào cuối chuyến bay kéo dài một giờ, Kendall đã bước ra khỏi buồng lái với nụ cười rạng rỡ. Ông cho biết ông đã thấy đủ trong chuyến bay để tin tưởng vào khả năng của AI này trong việc quyết định có hay không kích hoạt vũ khí trong chiến tranh.
Có rất nhiều sự phản đối đối với ý tưởng này. Các chuyên gia kiểm soát vũ khí và các nhóm nhân đạo rất lo ngại rằng một ngày nào đó AI có thể tự động thả bom giết người mà không cần tham vấn thêm từ con người, và họ đang tìm cách hạn chế việc sử dụng nó nhiều hơn.
"Việc giao quyền quyết định sinh tử cho các cảm biến và phần mềm đang là mối quan ngại sâu rộng và nghiêm trọng," Ủy ban Quốc tế về Chữ thập đỏ đã cảnh báo. Vũ khí tự động "là nguyên nhân trực tiếp của sự lo ngại và đòi hỏi một phản ứng chính trị quốc tế khẩn cấp."
Kendall cho biết sẽ luôn có sự giám sát của con người trong hệ thống khi vũ khí được sử dụng.
Các kịch bản chiến tranh tương lai vẽ ra viễn cảnh các phi đội máy bay không người lái của Mỹ sẽ tiến hành tấn công trước vào hệ thống phòng thủ của đối phương mà không gây ra rủi ro đối với sự sống của phi công. Nhưng sự chuyển đổi này cũng được thúc đẩy bởi tiền bạc. Không quân Mỹ vẫn đang bị cản trở bởi sự chậm trễ trong sản xuất và vượt quá chi phí trong Chương trình Chiến đấu Cơ F-35, có chi phí ước tính là 1,7 nghìn tỷ đô la.
Trong khi đó, những chiếc máy bay không người lái nhỏ hơn và rẻ hơn được điều khiển bởi AI là hướng đi phía trước, Kendall nói.
Tổ vận hành máy bay do AI điều khiển - Vista - cho biết, không có quốc gia nào trên thế giới có một chiếc máy bay AI tương tự, nơi phần mềm trước tiên học hỏi từ hàng triệu điểm dữ liệu trong một máy mô phỏng, sau đó kiểm tra các kết luận của nó trong các chuyến bay thực tế. Dữ liệu hiệu suất thực tế sau đó được đưa trở lại vào máy mô phỏng nơi AI tiếp tục xử lý để học hỏi thêm.
Cho đến khi bạn thực sự bay, "mọi thứ chỉ là đoán mò," phi công thử nghiệm trưởng Bill Gray nói. "Và càng lâu bạn mất thời gian để tìm ra điều đó, bạn càng mất nhiều thời gian trước khi có được các hệ thống hữu ích."
Vista đã thực hiện cuộc không chiến do AI điều khiển đầu tiên vào tháng 9 năm 2023, và kể từ đó chỉ có khoảng hai chục chuyến bay tương tự. Nhưng các chương trình đang học hỏi nhanh chóng từ mỗi cuộc giao tranh đến mức một số phiên bản AI đang được thử nghiệm trên Vista đã đánh bại các phi công con người trong chiến đấu không khí.
Các phi công tại căn cứ này nhận thức rằng ở một số khía cạnh, họ có thể đang đào tạo người thay thế cho mình hoặc định hình một tương lai nơi ít phi công hơn là cần thiết.
Nhưng họ cũng nói rằng họ không muốn đối mặt với một kẻ thù có máy bay do AI điều khiển nếu Mỹ không cũng có đội hình của riêng mình.
"Chúng ta phải tiếp tục chạy. Và chúng ta phải chạy nhanh," Kendall nói.
